JUNTADURA

Perpaus elkartuak. (Hiru.com-etik aterata)

Perpaus bakunak konbinatu egin daitezke, perpaus elkartuak osatuz. Perpausak elkartzeko hiru bide ditugu: alborakuntza, juntadura eta menderakuntza.

Perpaus bakunak eta elkartuak testu osoak eratzeko konbinatzen diren heinean, elkarketa desberdinak aurki daitezke ere, bai izaera semantikodunak eta baita jite testualekoak ere (lokailuen edo marka testualen sartzea). Niri ez zait gustatu. Joni, ordea, izugarri gustatu zaio.

• Alborakuntza perpausak inolako loturarik gabe kateaturik egotea da: Koldo bulegora joan da; ni etxean geratu naiz.
• Juntadura maila gramatikala bereko perpausak elkartzean datza baina; perpaus bakoitzak bere autonomia mantentzen du. Perpausa mota hauek loturazko juntagailu edo lokuzioen bidez elkartzen dira: Koldo bulegora joan da eta ni etxean geratu naiz.
• Menderakuntza perpaus bat beste batean txertatzean datza; beraz, perpaus nagusia eta mendekoa izango ditugu. Menderakuntzan menderagailuak ditugu perpausak lotzeko, hau da, atzizkiak: Anak umea gaixorik dagoela esan du.

Alborakuntza

Alborakuntza, elkartzen diren osagaiak elkarren ondoan jartzean datza, inolako loturarik gabe baina beren arteko lotura semantikoa izanik. Bi alborakuntza mota bereizten dira:

• Alborakuntza hutsa: Ni ohera noa; oso nekatuta nago.
• Errepikapen bidezko alborakuntza: osagai bietan egitura bera edo nolabaiteko lotura daukaten osagaiak errepikatuz gauzatzen dena. Emendiozko alborakuntza: Ez du lanik egiten, ez besteei uzten.

Juntadura

Juntadura maila bereko perpausak elkartzean datza. Juntadura normala juntagailuen bitartez bideratzen da. Juntagailuak hitz solteak dira (eta, baina, baizik...), eta juntatzen dituzten osagaien artean kokatu ohi dira. Bestalde, juntagailuak, lokailuak ez bezala, ezin dira metatu: nekez ikusiko ditugu juntagailu bi elkarren segidan.

Emendiozko juntagailuak

Emendiozko juntagailuek, maila bereko osagaiak lotzen dituzte, baina osagaiak gehituz edo batuz. Emendiozko juntadura normalean eta juntagailuaren bidez gauzatzen da.

Formari dagokionez, euskara batuan eta juntagailua osorik idatzi behar da, ta eta da laburdurak ahozko hizkuntzarako utziz. Kokaguneari dagokionez, eta azken juntagaiaren aurrean jartzen da, salbuespenak salbuespen.

Eta juntagailua erabiliz gero, emaitza, aditzari dagokionez, plurala da. Ezagunak diren osagaiak ezaba daitezke; hala ere, batzuetan anbiguotasuna sortzeko arriskua dago.

Juntagailu hautakariak

Juntagailu hautakariak bi juntagai edo gehiagoren arteko aukera edo hautaketa adierazteko erabiltzen ditugu. Juntagailu hautakari erabilienak honako hauek dira: edo, edota, ala, nahi(z) eta zein.

• Edo: maila guztietako osagaiak elkar ditzake; oro har, adierazpen perpausetan agertzen da. Edo juntagailuarekin aditza beti singularrean jarri behar da, salbuespenak salbuespen.
• Edota: (edo+eta): Edo juntagailuaren parekoa da. Edonon erabil daiteke, sinonimo eta zenbatzaileen artean izan ezik.
• Ala: maila guztietako osagaiak batzen ditu. Galde perpausetan eta zehar galderetan agertzen da, maizenik. Oro har, kontrako aukerak adierazten ditu, eta normalean, aditza singularrean jarri behar da, nahiz eta batzuetan pluralean azaldu.
• Nahiz / zein: Perpausak baino atal txikiagoak batzen ditu. Gehienetan orobatasuna adierazten du, hau da, hiztunari berdin zaio bata ala bestea.

Juntagailu aurkariak

Juntagailu aurkariak bi osagairen arteko aurkaritza adierazteko erabiltzen dira. Bi aurkaritza mota ditugu, aski desberdinak:

• Baina motakoak: Juntagailua hau ez da erabateko aurkaritza. Era guztietako perpausak batzen ditu, eta osagai komunak ezaba daitezke bigarren juntagaian: Ez da merkea, baina polita da.
• Baizik eta motakoak: Lehenengo juntagaia ezezkoa da, eta bigarrenak ezeztapen hori baieztatzen du: Ez da merkea, garestia baizik.